Мандах сумын алдартнууд

Зундуйн Чулуунбаатар /1959-2016/

Намтар:
Зундуй овогтой Чулуунбаатар нь Түшээт хан аймгийн Ачит гүний хошуу одоогийн Дорноговь аймгийн Мандах сумын Хомын гашуун хэмээх газар 1959 онд Шороон гахай жилийн намар эцэг Зундуйн 2-р хүү болон төрсөн. Бага наснаасаа эцэг эхийн гар дээр мал маллан өсч 7 наснаасаа морин хуур сонирхож өөрийн авьяасаар морины явдал, нутгийн ардын татлага суран урлагийн алтан шар замд хөл тавьжээ.1971 онд нэгдлийн гишүүн болж 1977-1980 онд цэргийн албанд татагдан Хөвсгөл аймгийн Хатгал суманд байх хугацаандаа ангийнхаа урлаг , уран сайхны ажилд оролцож явсан бөгөөд ажлын гараагаа Дорноговь аймгийн Ахуй үйлчилгээний газарт бригадын дарга,машинст, Барилга угсралтын конторт соёлын төвд клубын эрхлэгч, хөгжмийн багш,эксковаторын жолооч,Сайншанд сумын Тамгын газарт аж ахуйн дарга, Аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт сантехникч зэрэг ажил хийж явсан.1981 онд “Бүх ард түмний урлагийн их наадам”-д оролцож алтан медаль авч өөрийн аймгийн бүх сум, малчид,хилийн бүх заставаар тэр үеийн төрийн бодлогыг сурталчилах бригад хариуцан ажиллаж явсан.Ардын урлагийн их наадам,Залуучуудын их наадам,Язгуур урлагийн наадам,МҮЭ-ийн 12-р их хурлын концертонд оролцож,ерөөлч, магтаалчдын улсын уралдаан, МХЗЭ-ийн “Тэргүүний сэхээтэн залуу алтан медаль” Төв Азийн баатарлаг тууль олон улсын симпиозимд тус тус оролцож Монгол улсын өргөмжлөлт туульч ерөөлч, магтаалч, морин хуурч цол тэмдгээр шагнагдан, МУСТА, ардын болон язгуур урлагийн их наадам, ерөөлч магтаалчдын улсын уралдаанд аймаг орноо төлөөлөн оролцож завсаргүйгээр 10-н удаа түрүүлэн алтан медаль хүртэж, 2011 онд төрийн дээд “Алтан гадас” одонгоор энгэрээ мялааж байсан ардын авьяастан билээ.Мөн шинэ гэр, байшин, шинэ албан газрын нээлтэнд ерөөл магтаал өргөж , уул тахилга, хурим найр, бэр гуйх еслол, баяр наадмын морь, бөхийн цол дуудах ,үсний найр,цол мялаалгын ерөөл өргөж,аймаг сумдын түүхт ойн баярын үеэр уригдан концерт найруулан тоглолт хийлгэн ард олноосоо урам хүртэж явсан.1997 онд Саранхөхөө театрын дэргэд “Жонон”хамтлаг нэртэй морин хуурын хамтлагийг 28-н сурагчтайгаар анх байгуулж,1999 оны 1 сарын 15-нд өөрийн уран бүтээлийн “Хайрхан уулсын цуурай” тайлан тоглолт хийж, ард олондоо тайлагнаж байв. Халх туульс хайлах арга барилыг аймгийнхаа 4-н хүүхдэд зааж сургаж, Халх туульс хайлах арга барилаа соёлын биет болон биет бус урлагийн төвд шалгуулж ,шалгаран Дэлхийн 142 оронд шууд дамжуулж, гадаадад ажиллаж амьдарч байгаа Монголчууддаа мэндчилгээ хүргэж байсан. Эрдэнэт , Хөтөл,Хэнтий,Сүхбаатар,Говьсүмбэр,Дундговь, Өмнөговь аймгуудад тоглолт хийн,1999,2000 онд Япон улсад тоглолтоор явж 9-н хот, 2004 онд Өвөрмонголын Батхаалга, 2006 онд Бугат, Ордос хотод олон улсын ардын урлагийн наадамд оролцож, 2007 онд Өвөрмонголын Альша хошуунд багшаар уригдан ажиллаж ардын аман зохиол, ерөөл магтаал, морин хуурын сургалтыг явуулж,Чингис хааны 800 жилийн ойд уртын дуучид, морин хуурчдыг бэлтгэн амжилттай оролцуулж, халх тууль хайлах арга барилыг залуучуудад заан сурган, Монгол хөөмийн онцлогийг сургалтандаа багтаан бэлэн цэцлэх аялгуут домог, Монгол зан үйл, уриа дуудлага, ерөөл магтаал, морин хуурын татлага зэргийг зааж шавь сургалт явуулан нийт 100 гаруй хүүхэд залуусыг өөрийн гарын шавь болгон сургасан билээ. Ерөөл магтаал,дуу шүлэг, аялгуут маань домог зэргийн үг, аяыг өөрөө зохиох аялгуулан хэлж ард түмний хүртээл болгон 1999 онд “Талын нутгийн салхи” хуурцаг, 2007 "Дусал цацал" 2014 онд " Сүүний үнэр" ном хуурцаг мөн одоо "Алаг чулууны хэлтэрхий" ном нь тун удахгүй хэвлэгдэх юм байна.

МАГТААЛ:
1. Шууданчдын магтаал
2. Сайншандын магтаал- Л.Эрдэнэбат
3. Наран мандал уулын магтаал- Цогтмагнай
4. 18-н Богд уулын магтаал- З.Дашбилэг
5. УБ хотын магтаал
6. Отгон тэнгэр уулын магтаал- Э.Намжилсүрэн
7. Босоо хүрэн
8. Долоодын хөндийн магтаал
9. Хуучин Баянмөнх
10. Сурагчдын магтаал
11. Сэтгэлийг амраагч- Д.Данзанравжаа
12. Ноён хутагтын сургааль
13. Боржигон нутгийн магтаал
14. Баянбогд уулын магтаал
15. Холбоочдын магтаал
16. Барилгачдын магтаал
17. Гурван цээлийн магтаал
18. Ашиг хоргын чулууны магтаал-С.Цолмон
19. Хутагтын амьдрал буюу 6 сургааль-Д.Цэдэндорж
20. Эргэл богдын магтаал
21. МУ-ын магтаал
22. Замын-үүдын магтаал
23. Морин хуурын магтаал
24. Өрган нутгийн магтаал
25. Дорноговийн магтаал
26. Монголын төмөр замчдын ҮЭ-ийн магтаал
27. Баянбууралын магтаал- Э.Намжилсүрэн
28. Шинийн нэгний магтаал
29. Үнэн үйлстэний магтаал
30.Т эмүүжингийн магтаал
31. Эрдэнэтийн магтаал
32. Манлай ээжийн магтаал
33. Хүлэг морины магтаал
34. Хан Баянзүрх уулын магтаал
35. Замчдын бахархал магтаал
36. Ахмад настны магтаал
37. Шавгын овооны магтаал
38. Хоёр өлзийт уулын магтаал-Чимэдрэгзэн
39.Хөөрхөн зээрд морины аялгуугаар Хүлэг морины магтаал
40. Адуу дагасан хуур бодит магтаал
41. Найрамдал зуслангийн магтаал
42. Дэлгэрэхийн адууны магтаал
43. Морин эрдэнэ магтаал
44. Морин эрдэнэ магтаал
45. Шинэ цагийн даший шог
46. Өмгөөлөгчдийн магтаал
47. Прокурорын магтаал

Дууны уран бүтээл:
1. Андууд минь
2. Түргэний эмч
3. Цавьдар хонгор
4. Үг.Ж.Багвар “Цолмоодоо”
5. Үг.Х.Цэдэвдорж “Зүүдний хонгор минь”
6. Үг.Х.Цэрэндорж “Зандантай уул”
7.Үг.Б.Төмөрпүрэв “Эжийдээ өргөх дуу”
8.Үг.Н.Чулуун “Холбоочин бүсгүй"
9. Үг.Ж.Багвар “Баянхайрхан”
10.Үг.Ц.Баярсайхан “Уралдааны морь”
11.Үг.Батмөнх “Зүүдний эгч”
12. Ханийн сэтгэл
13. Үг.Бямбажав “Заяа тавилан”
14. Үг.Ц.Дагшил “Буянтхайрхан”
15. Миний нутаг
16. Үг.Тунгалаг “Уясал”
17.Үг.Чимэдрэгзэн “Ургийн дуу”
18. Үг.Б.Пэрэнлэй “Дуулж явья ээжийгээ”
19.Үг.Л.Эрдэнэбат “Адуугаа туусан ах минь”
20.Үг.Г.Бүдмэд “Од начин”
21.Үг.З.Дашбилэг “Аав таны минь нутаг”
22.Үг.Х.Сүглэгмаа “Наран шаргын жороо”
23.Үг.Б.Төмөрпүрэв “Зэмлэж явья нэгнээ”
24. Бөөрөлжүүт
25. Үг.Д.Доржготов “Бөмбөр минь”
26.Үг.Жигмэддорж “Дулаан хайрхан”
27.Үг.С.Надмид “Холбоочин”
28.Үг.Д.Доржготов “Буяны намар”
29. Үг.Д.Доржготов “Дурсамж”
30. Үг.З.Чулуунбаатар Хань минь – Б.Мөнгөн-Өлзийн ая
31. Хонгор морь минь
32. Найман хонгорын намар
33. Хөндлөн сартай хээр минь
34. Үг.Г.Бүдмэд “Хүлгийн тоос”
35.Үг.Г.Бүдмэд “Хайрхан цагаан овоо”
36.Үг.Г.Бүдмэд “Монгол төрх”
37. Хонгор зээрд
38. Буяны цэрэг
39.Үг.З.Дашбилэг “Эргэж олдохгүй энэрэл”
40.Үг.Цэвэлдорж “Миний шүтээн”
41. Цугларья
42. Ээждээ
43. Бэлтгэл цэрэг
44. Эргэж олдохгүй хайр
45. Нутгийн уянга
46. Долоон наст Равжа
47. Аавын нутаг

ХАЛХ ТУУЛЬ ДОМОГ:

1. Баяндай хааны хүү Баяндондог баатар халх тууль
2. Агай улаан хаан халх тууль
3. Нутагтаа гүйж ирсэн Монгол морины аялгуут домог
4. Шинэ цагийн даший шог
5. Хажинд орсон гөрөөсний үг- үг хуульч Сандаг
6. Хөвсгөлийн уулын тахилын эхлэл
7. Цагаан өвгөний үг
8. Бэр гуйх үг
9. Урилга үг.
10. Ангийн урилганы үг
11. Тэнгэрийн хүлэг түүхэн домог
12. Бүгээн замын өчил бодит домог
13. Морины домог

ЕРӨӨЛ:
1. Бөхийн цол
2. Тэмээний цол
3. Түрүү морины цол
4. Баян ходоодын цол
5. Морин эрдэнэ
6. Эрдэнэтийнхэнд өргөн барих ерөөл
7. Алдарт эхийн ерөөл
8. Шинэ байшингийн ерөөл
9. Бөө мөргөлийн дуудлага


Аялгуут бишрэл, залбирал, маань:

1. Маанийн өргөө
2.Шамбалын орон –Ая. С.Тунаглаг
3.Төрсний эцэст үхэх нь үнэн маань –Үг. Д.Равжаа
4.Моломтойны аялгуут маань –үг Д.Равжаа

Шагнал урамшил:
• БНМАУ-ын засгийн газрын дэргэдэх соёл урлагийн хөгжлийн хороо 1991 оны 7 сарын 5 ны өдөр УБ хот “ТЭРГҮҮНИЙ УРАН САЙХАНЧ” цол тэмдэг
• Хувьсгалт Залуучуудын эвлэлээс “Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн хошой одонт гэрчилгээ
• МУС-ын яам,Монголын ерөөлч магтаалч нарын төв 1996 оны 5-р сарын 12 нд Монголын тулгар төрийн 790 жил, ардын урлагийн их наадмын хүрээнд зохион байгуулагдсан “Ерөөлч магтаалч нарын улсын уралдаанд амжилттай оролцон “ТЭРГҮҮН ЗЭРГИЙН ӨРГӨМЖЛӨЛ АЛТАН МЕДАЛЬ"
• 1997 оны 8 сарын 8 нд зохион байгуулагдсан “Төв Азийн баатарлаг тууль”сэдэвт олон улсын симпозиум фестивальд оролцож “ТӨВ АЗИЙН БААТАРЛАГ ТУУЛЬЧ ХҮНДЭТ ӨРГӨМЖЛӨЛ”
• МУГэгээрлийн яам 1997 оны 8 сарын 9-нд МУСТА цол тэмдэг.
• 1998 оны 8 сарын 23 нд зохион байгуулагдсан нэрт ерөөлч Г.Оргойн нэрэмжит “ЕРӨӨЛЧ” магтаалчдын улсын уралдаанд ТЭРГҮҮН байр эзлэн АЛТАН МЕДАЛЬ
• 1999 оны 1-р сарын 15 нд Дорноговь аймгийн хөгжмийн зохиолчдын салбарын гишүүн-д элссэн
• 1999 оны 11 сарын 13 нд МУГ-яамны ЖУУХ БИЧИГ
• 2000 оны 9 сарын 17 нд Боржигон дуу дуулаачдын улсын уралдаанд ДУРСАМЖ БИЧИГ
• 2001 оны 7 сарын 13 нд ардын урлагийн их наадамд АЛТАН МЕДАЛЬ, ДУРСАМЖ БИЧИГ
• 2002 оны 7 сарын 2 нд ардын уламжлалт урлагийг дэмжих үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд зохион байгуулагдсан ардын урлагийн наадамд 1-р байр эзлэн АЛТАН МЕДАЛЬ
• 2002 оны 12 сарын 5 нд МУ-ын засгийн газраас хэрэгжүүлж буй “Тууль судлалын өнөөгийн байдал цаашдын зорилт” сэдэвт эрдэм шинжилгээний хуралд оролцож ХҮНДЭТ ӨРГӨМЖЛӨЛ
• 2003 оны 10 сарын 19 нд МУ –ын засгийн газраас хэрэгжүүлж буй ерөөлч, магтаалчдын 5-р уралдаанд магтаалын төрлөөр оролцож 1-р байр эзлэн АЛТАН МЕДАЛЬ
• 2004 оны 2 сарын 6нд Дорноговь аймгийн ТЭРГҮҮНИЙ АЖИЛТАН цол тэмдэг
• 2004 оны 3 сарын 22 нд “Утга соёлын өвийг ур чавдарын өндөр түвшинд өвлөн МОНГОЛЫН БИЛИГ АВЬЯАСТНУУДЫН УЛСЫН ЖАГСААЛТ-д бүртгүүлж БАТЛАМЖ олгов.
• 2005 оны 7 сарын 1 нд МУ-ын ерөнхийлөгчийн зарлигийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд зохион байгуулсан уртын дуучид, морин хуурчдын уралдаанд морин хуураар амжилттай оролцож 3-р байр
• 2007 оны 2 сарын 12 нд “2006 ШИЛДЭГ ЦОЛЛООЧ” – цол тэмдэг
• 2007 оны 6 сарын 7-нд МУ-ын боловсрол соёл ШУ-ны яам морин хуурын сургалтаар амжилт гаргаж тусгай байрт шалгаран “ ХҮНДЭТ ӨРГӨМЖЛӨЛ” “ДУРСАМЖ БИЧИГ”